Ziemia łobeska to piękny i jeden z najczystszych ekologicznie rejonów Polski. Przywołać można w tym miejscu chociażby tzw. Wzgórze Lotników (Ryc. 1) z okolic Łobza – jeden z najbardziej magicznych zakątków regionu zachodniopomorskiego. Poza niewątpliwymi walorami przyrodniczymi należy pamiętać także o tych kulturowych, także archeologicznych. Dotychczas Ziemia Łobeska – w kontekście występowania konstrukcji megalitycznych – nie była wymieniana w literaturze archeologicznej.
Jak się okazuje zupełnie niesłusznie (Ryc. 2). Projekt, który realizujemy od kilku lat w Katedrze Archeologii, mający na celu inwentaryzację tych pradziejowych obiektów na terenie Pomorza Zachodniego dostarczył nam nowych, bardzo ciekawych informacji. Poniżej zaprezentuję kilka wybranych przykładów, które są najlepszym dowodem na to, że wspomnianym terenie kilka tysięcy lat temu wznoszono te tajemnicze budowle.
W Bełcznej (niem. Neukirchen) miało znajdować się „łoże olbrzymów” z „wielkimi kamieniami” po stronie wschodniej odkryte w 1826 roku. Znamy dość dokładne jego wymiary: długość – 60 stóp, szerokość – 18 stóp, wysokość 1,5 stopy (dane wg E. Waltera); długość – 17,5 m, szerokość – 5,2 m, wysokość – 0,45 m (dane przeliczone przez L. Kozłowskiego). Był on zorientowany na osi E-W. Nie był badany wykopaliskowo i niestety nic nie wiemy na temat jego ewentualnego wyposażenia. W miejscowości Bonin (niem. Bonin), a dokładnie na E od niej zlokalizowano „groby olbrzymów” częściowo rozkopane. Brak jest informacji na temat ich wymiarów, orientacji i wyposażenia. Jeszcze mniej wiemy na temat obiektów megalitycznych z Karnic (niem. Karnitz) oraz Radowa Małego (niem. Klein Raddow). O ich obecności mówią jedynie lakoniczne wzmianki, znalezione w teczkach archiwalnych miejscowości w Archiwum Muzeum Narodowego w Szczecinie. W Łabuniu Wielkim (niem. Labuhn) znajdowały się w przeszłości 3 grobowce trójkątne (tzw. kujawskie), skierowane podstawami na E. Ich wymiary wynosiły: 6-9 m x 2-2,5 m i były zorientowane na osi E-W. Także w tym przypadku brak jest informacji na temat inwentarza. Warto dodać, iż zostały odkryte w połowie XIX wieku, a L. Kozłowski wspomina, że były otoczone kręgami kamiennymi. W kontekście miejscowości Runowo (niem. Runow) wspomina się o obecności 3 „grobów olbrzymów”, o czym miał donieść niejaki Ledebur w 1831 roku. Nieokreślona liczba grobowców z nasypami trójkątnymi została zarejestrowana w Skwyrowicach (niem. Schofanz). Miały być one podobne do grobowców z Łabunia Wielkiego i być tak samo zorientowane.
Nowych informacji dostarczyło też studiowanie niemieckich map z końca XIX i 1 połowy XX wieku (tzw. Mestischblättery). Na arkuszu 2358 Gr. Borckenhagen (Borkowo Wielkie) na N od miejscowości Zachow (Czachowo) miało znajdować się „wzgórze olbrzymów” (Hünen-Berg, Ryc. 3). Weryfikacja terenowa pokazała, że faktycznie w tym miejscu, w lesie na niewielkim wyniesieniu, znajdują się pozostałości kamiennych konstrukcji otoczone kamiennym kręgiem (Ryc. 4).
Warto przywołać też wyniki analiz toponomastycznych, wskazujących na występowanie w nazwach miejscowych śladów istnienia cmentarzysk megalitycznych w przeszłości, np. słynne „groby olbrzymów” – Hünengrab. W naszym przypadku są to następujące miejsca: Grzęzno (Hünkenberg czyli wzgórze olbrzymów), Komorowo (Die Stein Riege, Steinbrink czyli grupa kamieni, stos kamieni), Krzemienna (Hünebag, Hünenberg czyli wzgórze olbrzymów), Słudwia (Teufelsberg, Stückchen am Steinbrink czyli diabelskie wzgórze, stos kamieni), Wielot (Hünenberg czyli wzgórze olbrzymów).
Na zakończenie warto przywołać współczesne i trzeba przyznać dość zaskakujące nawiązania do konstrukcji megalitycznych. Otóż na tzw. Wzgórzu Rolanda (w roku 1922 mieszkańcy miasta postanowili uczcić pamięć 208 poległych w czasie I wojny światowej mieszkańców Łobza i postawić im pomnik Rolanda na specjalnie usypanym do tego celu kopcu) w samym Łobzie możemy natknąć się na takie budowle jak dolmen czy kromlech (Ryc. 5).
(A. Matuszewska)
