What shall we put in the grave? Archaeometric analyses of ceramics from a late Pre-Roman, Roman and Migration period cemetery in Malbork-Wielbark, northern Poland
Abstract
The necropolis at Malbork-Wielbark was excavated from 1927 to 1936 and 2008 to 2019. This burial ground is the eponymous site of the Wielbark culture. To date, over 2000 burials, both inhumation and cremation (pit and urn graves), have been recorded at this site, attesting to its continuous use from the Early Pre-Roman Iron Age (phase A1) to the early Migration Period (phase D1), with particular emphasis on the Roman Period. The cemetery site partially overlies and damages an earlier Iron Age settlement of the Pomeranian culture.Laboratory analyses were carried out on 113 pottery sherds. The series of samples chosen for analysis reflected, as far as was possible, all relative chronological phases and vessel shapes. The pottery was analysed using a step by step strategy built on the results of MGR-analysis (i. e. the classification of samples based on their matrix type) and on a macroscopic assessment of clastic material. In addition, an estimation of chemical composition by portable energy-dispersive X-ray fluorescence (pXRF) was available for each sample. After they had been classified, samples were selected for chemical analysis by wavelength-dispersive X-ray fluorescence (WD-XRF), estimation of physical ceramic properties (open porosity, water absorption and apparent density), Kilb-Hennike analysis (K-H analysis), thin-section studies using a polarising microscope, a study of surface phenomena by RTI (Reflectance Transformation Imaging), thermal analysis (TG-DTG-DTA), X-ray diffraction analysis and functional properties analysis (water permeability and thermal shock resistance), as well as experimental estimation of magnetic properties.The results of MGR-analysis carried out on ceramic samples taken from 113 potsherds revealed that all of the pottery was made from various non-calcareous clays with fine-grained iron compounds homogeneously distributed in the matrix. It was decided not to carry on determining/using MGR-groups, as nearly every sherd represents a different MGR-group. This means that these vessels were made during different production cycles. The differences in thermal behaviour between samples were attributed only to matrix-type groups. It can be concluded that 85 % of the total sherds were made from plastic raw materials of the same provenance, and that the same matrix-type groups occurred in all chronological phases. The percentage of vessels made of particular raw materials indicates a significant difference in the preferences of Pomeranian Culture potters and those of Pre-Roman Iron Age, Early Roman Period and those of the Late Roman Period, when one type of raw material disappears from use. This last period is also characterized by an increase in the number of vessels fired in a reducing atmosphere. Standardization is also evident in vessel-wall thickness, which falls within a narrow range of values, on the other hand combined with a large variety in grain sizes up to very large ones and with a wide range of open porosity values, which in turn points to a lack of care in the preparation of the ceramic body. Vessels that may have been non-local origin are noted in all chronological phases. Analysis of functional properties (water permeability and thermal shock resistance) revealed that the pottery deposited in graves included fully functional wares, such as cooking pots, as well as vessels intended solely as grave goods.More than a few samples evidence the use of a slow-rotating potter’s wheel, and it is also possible that a template was used for forming vessel rims. However, there are very few examples of truly technologically advanced vessels. The technology is generally tailored to the desired type or form of vessel.
Streszczenie
Cmentarzysko w Malborku-Wielbarku, badane w latach 1927–1936 oraz od 2008 po 2019 r., jest eponimicznym stanowiskiem kultury wielbarskiej. Odkryto na nim dotychczas ponad 2000 pochówków (grobów jamowych, popielnicowych oraz szkieletowych). Cmentarzysko to funkcjonowało nieprzerwanie od młodszego okresu przedrzymskiego (faza A1) aż po wczesną fazę okresu wędrówek ludów (faza D1), zdecydowanie najwięcej grobów pochodzi jednak z okresu rzymskiego. Cmentarzysko częściowo zniszczyło wcześniejszą osadę kultury pomorskiej.
Analizom poddano 113 próbek z cmentarzyska. Ich wybór w założeniach miał odzwierciedlać wszystkie fazy chronologii względnej na stanowisku, oraz wszystkie występujące tu formy naczyń. Zastosowana została strategia step by step, bazująca na wynikach analizy MGR (Matrix Group by Refiring) tzn. klasyfikacji materiału na podstawie typu spoiwa oraz na makroskopowej ocenie materiału klastycznego. Dla każdej próbki wykonano także analizę chemiczną techniką fluorescencji rentgenowskiej ze wzbudzeniem energii (pRFA). Dla wybranych próbek została wykonana analiza chemiczna techniką fluorescencji rentgenowskiej ze wzbudzeniem długości fali WD-XRF, oznaczenie fizycznych właściwości ceramicznych (porowatości otwartej, nasiąkliwości wodnej, gęstości pozornej). Wykonano także szlify przezroczyste do analizy w mikroskopie polaryzacyjnym, oraz K-H analizę, analizy termiczne (TG-DTG-DTA), dyfrakcję rentgenowską (XRD), jak również analizę właściwości funkcjonalnych (przesiąkliwości wodnej oraz odporności na szok termiczny). Ślady po formowaniu oraz sposób obróbki powierzchni naczyń był analizowany z zastosowaniem obrazowania z przekształceniem odbicia (RTI) jak również wykonano eksperymentalną ocenę parametrów magnetycznych.
Wyniki analizy MGR wykazały, że badane naczynia były wykonane z różnych bez węglanowych glin z równomiernie rozproszonymi w spoiwie drobnoziarnistymi związkami żelaza. Grupy MGR nie zostały oznaczone ponieważ praktycznie prawie każda próbka należała do innej grupy MGR co oznacza, że każde naczynie było wykonane w innym cyklu produkcyjnym. W tej sytuacji na podstawie zachowania termicznego po powtórnym wypaleniu określone zostały jedynie typy spoiwa. Okazało się, że do wyrobu 85 % analizowanych naczyń wykorzystane zostały surowce plastyczne tego samego pochodzenia oraz, że te same typy spoiwa występują na tym stanowisku w każdej fazie chronologicznej. Udział procentowy naczyń wykonanych z określonego rodzaju surowca wykazuje znaczące różnice miedzy kultura pomorską, młodszym okresem przedrzymskim, wczesnym oraz późnym okresem rzymskim. W tym ostatnim okresie coraz częściej pojawiają się naczynia wypalane w atmosferze redukcyjnej. Ponadto charakterystyczna dla tego okresu jest standaryzacja grubości ścianek naczyń przy jednoczesnym dużym zróżnicowaniu w wielkości ziaren do frakcji drobnego żwiru włącznie oraz bardzo szerokim przedziale wartości porowatości otwartej. Wskazuje to na mało staranne przygotowanie masy ceramicznej. Naczynia może będące wyrobami o nie lokalnej proweniencji pojawiają się w wszystkich fazach chronologicznych, ich udział w badanej próbie jest jednak niewielki.
Analiza właściwości funkcjonalnych (przesiąkliwości wodnej oraz odporności na szok termiczny) wskazuje, że do grobów składano zarówno naczynia mogące być używane w kontakcie z wodą (w tym mogące pełnić funkcje naczyń do gotowania), jak i ceramikę z założenia mającą pełnić wyłącznie funkcję daru grobowego. Stosunkowo dużo próbek wykazuje na powierzchni ślady wolnoobrotowego koła garncarskiego, wyraźnie widać też używanie szablonów do formowania wylewów naczyń. Formy wykonane w zaawansowanej technologii, odróżniające się od przeciętnego spektrum, występują jednak w badanym zbiorze dość rzadko. Technika produkcji wydaje się na ogół być dostosowana do przeznaczenia naczynia oraz jego formy.
Praehistorische Zeitschrift https://doi.org/10.1515/pz-2019-0018 2020 Vol 94 (2) pp. 414-453
