Odra jest najważniejszym elementem krajobrazu Szczecina – zwłaszcza jego najstarszej części. Odcinek rzeki na wysokości Starego Miasta jest skomplikowanym systemem naturalnych odnóg rzeki, wysp oraz sztucznych kanałów i przekopów.
Początkowo naturalne koryta i odnogi rzeki uzupełniane były o kolejne przekopy, które pojawiały się wraz z rozwojem portu w Szczecinie oraz potrzebą zapewnienia tranzytu dla barek spływających Odrą. Roboty te usprawniały żeglugę, ale przy okazji przynosiły liczne znaleziska przedmiotów, które przez setki, a nawet tysiące lat zalegały na dnie rzeki. W ten sposób szczecińskie zbiory muzealne zostały wzbogacone o następujące zabytki:
- z epoki kamienia: 1 motykę kamienną, 4 siekiery kamienne, 1 siekierę krzemienną, 3 motyki z poroża, 5 toporów kamiennych, 1 topór z poroża;
- z epoki brązu: 2 groty włóczni z brązu, czekan typu Nortycken, 5 siekierek brązowych;
- z okresu wpływów rzymskich: monetę Klodiusza Albona;
- z wczesnego sredniowiecza: 7 mieczy żelaznych.
Wykaz znalezisk z Odry Zachodniej należałoby uzupełnić dopisując kolejnych 25 pozycji znalezionych w Regalicy, a obejmujących w sumie:
- z epoki kamienia: 1 harpun z poroża, 6 toporów kamiennych, 1 topór z poroża, 2 siekierki kamienne, 1 siekierkę krzemienną;
- z epoki brązu: 3 siekierki brązowe, 1 brzytwę brązową, 1 sztylet brązowy, 6 mieczy brązowych; 1 grot włóczni brązowy, 1 szyszak brązowy;
- z okresu wpływów rzymskich: 1 zapinkę brązową.
Powyższa lista nie uwzględnia obiektów, obecność których w wodzie wydaje się najbardziej oczywista, a mianowicie wraków jednostek pływających. Badania podwodne prowadzone m.in. w ramach projektu naszego Kolegi, dra Piotra Malińskiego, doprowadziły do ujawnienia w Odrze i jej odnogach na wysokości Szczecina co najmniej kilkudziesięciu wraków. Ich metryka, stan zachowania oraz wartość naukowa jest rozmaita, nie zmienia to jednak faktu, iż cały ten obszar należy uznać za silnie nasycony tego rodzaju reliktami żeglugi.
Tak duża liczba znalezisk podwodnych świadczy nie tylko o stałej, bezpośredniej obecności człowieka w dolinie rzeki. Co najmniej część tych znalezisk można bowiem traktować jako efekty zachowań symbolicznych – dary/ofiary z cennych przedmiotów, składane w środowisku wodnym. Jak widać, Odra nie tylko dawała ryby i umożliwiała żeglugę, ale od zawsze była obecna w każdym aspekcie życia społeczności zamieszkujących jej brzegi.
(Przemysław Krajewski)
