Etnoarcheologia podwodna Dolnej Odry. Wstępne badania wraków na wybranych odcinkach rzeki

W latach 2018-2019 dr Piotr Maliński jako pracownik Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego zrealizował działanie naukowe mające na celu rozpoznanie zasobów podwodnego dziedzictwa kulturowego w dolnym biegu Odry. Polegało ono na lokalizacji, identyfikacji i inwentaryzacji spoczywających tam wraków. Prace badawcze sfinansowało Narodowe Centrum Nauki w ramach grantu nr 2018/02/X/HS3/00475 (konkurs MINIATURA 2, kwota dotacji 49995,- PLN).

Badania etnologiczne
Działanie rozpoczęło się od zebrania ustnych informacji o zatopionych obiektach podczas etnologicznych badań terenowych – anonimowych ustrukturyzowanych wywiadów kwestionariuszowych z użytkownikami rzeki, m.in. wędkarzami. Pozyskane w ten sposób dane zostały zweryfikowane przy użyciu technik teledetekcji czynnej (sonar boczny zamontowany na kajaku turystycznym) i biernej (zdjęcia lotnicze wykonane przy pomocy bezzałogowego statku powietrznego).

 

Klęska urodzaju
Wystąpiło przy tym zjawisko, które można kolokwialnie nazwać klęską urodzaju. Wielokrotnie zdarzyło się bowiem, że w akwenach, w których – według respondentów – miały się znajdować pojedyncze wraki, prospekcja podwodna wykazywała całe wrakowiska, składające się z kilku różnych zatopionych jednostek. W ten sposób ustalono, że w wodach śródlądowych ujściowego odcinka Odry – wraz z jej odnogami, licznymi akwenami Międzyodrza i jeziorem Dąbie – zalegają co najmniej 102 wraki.

Badania archeologiczne
Na podstawie zebranych danych wyróżniono trzy największe wrakowiska: w Odrze Wschodniej, Odrze Zachodniej i w Kanale Kluckim. Następnie firma NUREK-TECHNIKA Prace Podwodne i Hydrotechniczne przeprowadziła tam podwodne badania archeologiczne, rozpoznając i dokumentując 14 wybranych wraków. W skład zespołu badawczego weszli: Sławomir Radaszewski (zawodowy nurek I klasy, kierownik robót nurkowych II klasy), Jakub Radaszewski (zawodowy nurek III klasy, absolwent US) i archeolog dr Przemysław Krajewski (Katedra Archeologii US).

Rezultaty i perspektywy
Wyniki działania naukowego potwierdziły tezę, że wody śródlądowe systemu ujściowego Odry są prawdziwą skarbnicą zatopionego dziedzictwa kulturowego. Spoczywają tam liczne wraki rozmaitych jednostek pływających: począwszy od kajaków, łodzi wędkarskich i kutrów rybackich, poprzez jachty żaglowe i motorowe, aż po barki i inne statki rzeczne – a także samochody osobowe. Ich wstępne rozpoznanie stanowi zatem dobry punkt wyjścia do dalszych, długofalowych i kompleksowych badań.

Podziękowania
Sprawna i efektywna realizacja grantu byłaby niemożliwa bez współpracy z Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie – Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Urzędem Żeglugi Śródlądowej w Szczecinie i Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Szczecinie. Realizator działania naukowego bardzo dziękuje pracownikom tych instytucji za życzliwą pomoc i profesjonalne wsparcie. Osobne podziękowania należą się wszystkim anonimowym respondentom, którzy zechcieli podzielić się swoją wiedzą o wrakach, które spoczywają w odmętach Odry.

Publikacje:
Maliński P. 2019. The Lower Oder: ‘Gardens full of Wrecks’. First Results of Ethnoarchaeological Research, in: A. Chołuj, M. Mileszczyk, M. Nowakowska (eds) Archaeology: Just Add Water. Underwater Research at the University of Warsaw (“Światowit” Supplement Series U: Underwater Archaeology, vol. 2), Warszawa: Instytut Archeologii UW, p. 221-244.
Maliński P. 2019. Śladami wraków z biegiem Odry Wschodniej, w: A. Chludziński (red.) VII Nadodrzańskie spotkania z historią 2019, Pruszcz Gdański – Mieszkowice: Wydawnictwo Jasne, s. 175-196.
Maliński P. 2020. Ponad sto wraków: efekt wstępnych badań podwodnego dziedzictwa kulturowego w dolnym biegu Odry, „Przegląd Uniwersytecki. Pismo Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 1-3 (326-328), s. 41-44.
Maliński P. 2020. Klęska urodzaju: rezultaty poszukiwań i interdyscyplinarnych badań wraków odrzańskich w latach 2018-2019, e-poster, DOI: 10.13140/RG.2.2.32311.96164/2